Agenda a Chofnodion

Pwyllgor Iaith - Dydd Mercher, 10fed Gorffennaf, 2024 3.00 pm

Lleoliad: Hybrid - Neuadd Cyngor Ceredigion, Penmorfa, Aberaeron /o bell trwy fideo-gynadledda

Cyswllt: Neris Morgans 

Eitemau
Rhif eitem

1.

Ymddiheuriadau

Cofnodion:

i.       Ymddiheurodd y Cynghorydd Rhodri Davies am nad oedd yn gallu bod yn bresennol yn y cyfarfod.

ii.      Ymddiheurodd Elen James, Swyddog Arweiniol Corfforaethol: Dysgu Gydol Oes am nad oedd yn gallu bod yn bresennol yn y cyfarfod oherwydd ymrwymiadau eraill y Cyngor.

2.

Datgelu buddiannau personol / buddiannau sy’n rhagfarnu

Cofnodion:

Nid oedd unrhyw ddatganiadau o fuddiannau personol/ buddiannau sy’n rhagfarnu.

3.

Cadarnhau cofnodion cyfarfod y Pwyllgor Iaith a gynhaliwyd ar 15 Mawrth 2024 pdf eicon PDF 121 KB

Cofnodion:

CADARNHAWYD bod cofnodion cyfarfod y Pwyllgor a gynhaliwyd ar 15 Mawrth 2024 yn gywir.

4.

Materion yn codi o'r cofnodion

Cofnodion:

5.

Cyflwyno Strategaeth Hybu'r Iaith Gymraeg pdf eicon PDF 13 MB

Cofnodion:

Cyflwynodd y Swyddog Polisi Iaith Strategaeth ddrafft Hyrwyddo’r Gymraeg ar gyfer 2024-29. Diolchodd i bawb am eu hymgysylltiad, eu cydweithredu a'u cymorth wrth ddatblygu'r Strategaeth yn ei 6 mis cyntaf yn y swydd. Sefydlodd Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 fframwaith cyfreithiol i orfodi dyletswyddau ar sefydliadau penodol, gan gynnwys Cyngor Sir Ceredigion i gydymffurfio â safonau mewn perthynas â’r iaith Gymraeg. Roedd Safon 145 yn gosod dyletswydd ar y Cyngor Sir i ddatblygu a chyhoeddi strategaeth 5 mlynedd oedd yn esbonio sut roedd y Cyngor yn bwriadu hybu’r Gymraeg a hwyluso defnydd y Gymraeg o fewn yr ardal ehangach.

 

Roedd 4 thema strategol a oedd yn adlewyrchu 4 agwedd ar y sir wedi'u gosod yn y Strategaeth newydd (dysgu, byw, perthyn a llwyddo).  Yn Fforwm Iaith Dyfodol Dwyieithog Ceredigion, roedd trafodaethau wedi canolbwyntio ar gynllun gweithredu'r Strategaeth, er mwyn sicrhau ei bod yn gyfredol ac yn briodol am y 5 mlynedd nesaf. Byddai adolygiad o gylch gorchwyl presennol Fforwm Iaith Dyfodol Dwyieithog Ceredigion yn cael ei gynnal, er mwyn cysoni'r Grwpiau Strategol. 

 

Codwyd y prif bwyntiau canlynol yn ystod y trafodaethau:

·       Roedd targed o gynnydd o 1.5% o siaradwyr Cymraeg erbyn 2029 (612 o siaradwyr oddi ar linell sylfaen 2021) yn adlewyrchu sut y bu Fforwm Iaith Dyfodol Dwyieithog Ceredigion a Swyddogion Ceredigion yn cydweithio, gan fod y targed cychwynnol (cynnydd o 1%) wedi'i ystyried yn isel. Roedd y ffigwr wedi cael ei ddiwygio yn dilyn ymchwil pellach gan y Swyddog Polisi Iaith.

·       Byddai Canolfannau Trochi Cymraeg yn cael eu hyrwyddo i hwyrddyfodiaid mewn ysgolion cynradd ac uwchradd, i gefnogi'r integreiddio i addysg cyfrwng Cymraeg.

·       Gweithiodd y Gwasanaethau Diwylliant ac Ysgolion yn agos gyda'i gilydd i hyrwyddo'r Gymraeg a chynhaliodd Theatr Felin-fach gynllun llwyddiannus y llynedd ar gyfer plant sy'n derbyn addysg yn y cartref. Y bwriad oedd adolygu a pharhau gyda'r cynllun.

·       Yn dilyn pryderon ynghylch ymarferoldeb rhai o'r pwyntiau gweithredu, eglurwyd y byddai adolygiad o Fforwm Iaith Dyfodol Dwyieithog Ceredigion yn galluogi nid yn unig proses fonitro fwy effeithiol ond ffordd fwy rhagweithiol o fynd i'r afael ag unrhyw wendidau a nodwyd. 

·       Llongyfarchodd yr Aelodau'r Swyddog Polisi Iaith am gyflwyno'r Strategaeth yn effeithiol ac yn weledol.

 

Yn dilyn cwestiynau o’r llawr, CYTUNWYD:

·       I nodi fod y Strategaeth Hybu’r Iaith Gymraeg yn mynd i Ymgynghoriad Cyhoeddus yn ystod Gorffennaf ac Awst 2024.

·       I nodi cynnwys yr Asesiad Effaith Integredig.

·       I gytuno bod y Strategaeth Hybu’r Iaith Gymraeg yn cael ei gyflwyno i sylw Cabinet y Cyngor ac yna i Fwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Ceredigion i’w gymeradwyo.

·       I gymeradwyo Strategaeth ddrafft Hybu’r Iaith Gymraeg 2024-2029, yn amodol ar iddi gael ei chyflwyno i'r Pwyllgor Iaith cyn cymeradwyaeth derfynol os ystyrir bod angen.

6.

Adroddiad Monitro Blynyddol Safonau'r Gymraeg 2023-24 pdf eicon PDF 2 MB

Cofnodion:

Eglurodd y Swyddog Polisi Iaith mai dim ond am chwarter olaf y cyfnod adrodd yr oedd wedi bod yn ei swydd, ond bod yr holl wasanaethau wedi gweithio'n agos i roi’r data angenrheidiol.

 

Roedd yr adroddiad yn nodi'r camau gweithredu oedd wedi’u cymryd er mwyn cydymffurfio gyda gofynion y Safonau, ac wedi’i drefnu o dan y 5 prif safon sef:

·       Safonau Darparu Gwasanaethau

·       Safonau Llunio Polisi

·       Safonau Gweithredu Mewnol

·       Safonau Hybu (y gofyniad i ddatblygu a chyhoeddi Strategaeth 5 mlynedd)

·       Safonau Cadw cofnodion

 

Rhoddwyd trosolwg o'r cyflawniadau allweddol fel yr amlinellwyd yn yr adroddiad a meysydd ar gyfer gweithredu ar gyfer y cyfnod gweithredu nesaf (2024-25).

 

Codwyd y prif bwyntiau canlynol yn ystod y trafodaethau:

·       Mynegwyd pryderon nad oedd y cyhoedd yn ymwybodol bod tudalen Facebook Cymraeg a Saesneg ar wahân i'r awdurdod lleol.

·       Yn ystod trafodaethau gyda sefydliadau addysgol ynghylch datblygu cyrsiau gofal cymdeithasol newydd, anogwyd Swyddogion i sicrhau bod darpariaeth Gymraeg yn cael ei hystyried.

·       Gan fod yr awdurdod lleol yn gweithredu Strategaeth Gweithio Hybrid, gobeithio y byddai cyfleoedd ar gyfer trafodaethau grŵp anffurfiol yn rhithwir drwy gyfrwng y Gymraeg o fudd i weithwyr.

·       Anogwyd Aelodau Etholedig, Swyddogion a'r cyhoedd i gysylltu â'r Tîm Clic - Cyswllt Cwsmeriaid drwy gyfrwng y Gymraeg gan fod 100% o'r tîm yn siarad Cymraeg (lefelau ALTE 3,4 neu 5).

 

Yn dilyn cwestiynau o’r llawr, CYTUNWYD i:

·       Dderbyn Adroddiad Monitro Blynyddol Safonau’r Gymraeg Cyngor Sir Ceredigion (2023-2024).

·       Gymeradwyo bod yr adroddiad llawn yn cael ei gyflwyno i Gabinet y Cyngor ar gyfer ei gymeradwyo a chyhoeddi ar wefan corfforaethol y Cyngor, fel sy’n ofynnol dan drefn Safonau’r Gymraeg, yn unol â Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011.

7.

Sgiliau Cymraeg y Gweithlu Corfforaethol pdf eicon PDF 819 KB

Cofnodion:

Rhoddodd y Swyddog Arweiniol Corfforaethol: Pobl a Threfniadaeth ddiweddariad o ran y gweithdrefnau ar gyfer asesu sgiliau Cymraeg staff corfforaethol a’r ddarpariaeth o gyrsiau Cymraeg mewnol. Hyd at gyflwyno system Ceri, cadwyd cofnodion staff o fewn Gwasanaethau unigol. Yn dilyn corfforeiddio swyddogaeth yr adnoddau dynol a lansio system Ceri yn 2015 bu modd cyflwyno dull safonedig o adnabod gofynion iaith Gymraeg swyddi corfforaethol a lefelau sgiliau deiliaid y swyddi.

 

Darparwyd trosolwg o'r canlynol fel yr amlinellwyd yn yr adroddiad:

-        Nodi gofynion Cymraeg swyddi

-        Sut cafodd y data ei gipio/sut mae'n cael ei gipio?

-        Swyddi newydd a swyddi gwag

-        Fframweithiau ALTE a CEFR

 

Dywedodd y Swyddog Hyfforddiant Cymraeg Gwaith fod y nifer uchaf erioed o weithwyr o wahanol wasanaethau wedi cofrestru ar gyrsiau Cymraeg eleni. Ers dechrau fel cynllun peilot yn 2018, roedd Cynllun Cymraeg Gwaith Ceredigion wedi dod yn lasbrint ar gyfer cynlluniau Cymraeg Gwaith Awdurdodau Lleol eraill ledled Cymru. Roedd y cynllun yn cael ei barchu’n genedlaethol.

 

Roedd cyrsiau Mynediad, Sylfaen (lefel 1), Canolradd (lefel 2) ac Uwch 1 a 2 (lefel 3 rhan 1 a 2) ar gael yn fewnol ar gyfer gweithwyr yr awdurdod lleol bob blwyddyn, gyda'r cwrs Uwch 3 (lefel 3 rhan 3) hefyd yn cael ei gynnig o fis Medi 2024 ymlaen. Cafodd y cyrsiau eu hyrwyddo drwy gydol y flwyddyn mewn amrywiaeth o ffyrdd, gyda mwy o ymdrech yn ystod misoedd yr haf. Darparwyd trosolwg o’r gweithgareddau Dysgu Cymraeg ychwanegol uwchlaw gofynion y cyllid grant. Roedd hyn yn cynnwys trafodaethau i gyflwyno sesiynau pwrpasol i breswylwyr a staff yng Nghartref Gofal Preswyl Hafan y Waun.

 

Codwyd y prif bwyntiau canlynol yn ystod y trafodaethau:

·       Os rhoddwyd amod o fewn contract cyflogaeth gweithiwr i gyflawni'r Safon Gymraeg angenrheidiol o fewn dwy flynedd, roedd y rheolwr llinell yn gyfrifol am fonitro hyn, fodd bynnag, cydnabuwyd bod y newid o un ALTE i'r llall yn gyffredinol yn cymryd mwy na dwy flynedd. Roedd monitro cynnydd yn faes i'w wella, ond ar hyn o bryd, nid oedd dim byd yn ei le yn genedlaethol i ddwyn gweithwyr i gyfrif pan na chafodd y gofynion eu bodloni. Yn yr hirdymor, efallai y bydd y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn datblygu proses i gefnogi cyflogwyr gyda hyn.

·       Roedd y rhan fwyaf o'r sector cyhoeddus yng Nghymru yn defnyddio'r fframwaith ALTE, er bod Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu fframwaith CEFR yn ddiweddar. Byddai angen ystyried yn ofalus unrhyw newidiadau i ddefnydd yr awdurdod lleol o fframweithiau rhuglder iaith, o ystyried yr ymrwymiad sylweddol y byddai’n ei olygu.

·       Etholwyd cynrychiolwyr Cynghorau Tref a Chymuned yn ddemocrataidd felly nid oedd o fewn cylch gwaith yr awdurdod lleol i orfodi’r defnydd o’r Gymraeg yn eu gwaith. 

·       O ystyried yr heriau recriwtio mewn rhai gwasanaethau yn gorfforaethol, roedd cael cydbwysedd o ran gorfodi yn allweddol. Roedd hyrwyddo’r Gymraeg, rhoi cyfleoedd a chefnogi gweithwyr gyda’u Datblygiad Cymraeg yn bwysig, ond roedd lle i wella o safbwynt disgwyliadau, cymorth a monitro.

 

Diolchodd y Cadeirydd i'r Swyddogion am egluro'r broses ac anogodd bob aelod  ...  Gweld y cofnodion lawn ar gyfer eitem 7.

8.

Diweddariad Polisi Enwi a Rhifo Stryd pdf eicon PDF 152 KB

Cofnodion:

Rhoddwyd sylw i’r adroddiad a roddai’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ar sut mae’r Polisi Enwi a Rhifo Strydoedd wedi datblygu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf (Ebrill 2023 - Mawrth 2024).

 

Codwyd y prif bwyntiau canlynol yn ystod y trafodaethau:

·       Anogwyd Aelodau Etholedig i gysylltu â'r Swyddog Enwi a Rhifo Strydoedd / Prif Gydlynydd Data i gywiro enwau lleoedd neu bwyntiau o ddiddordeb a oedd yn ymddangos yn anghywir ar fapiau.

·       Dylid rhoi gwybod i'r gwasanaeth am unrhyw newidiadau i enwau tai, er mwyn sicrhau bod gan y Post Brenhinol y wybodaeth ddiweddaraf.

·       Dywedwyd nad oedd y Post Brenhinol bellach yn defnyddio ‘Dyfed’ nac enwau awdurdodau lleol ar eu cronfeydd data ar-lein, fodd bynnag, roedd gan bob cwmni gofnodion cyfeiriad gwahanol ac roedd llawer fel BT yn parhau i ddefnyddio ‘Dyfed’ yn hytrach na Cheredigion.

 

Yn dilyn cwestiynau o’r llawr, CYTUNWYD i nodi’r adroddiad.

9.

Blaenraglen Waith

Cofnodion:

Awgrymwyd yr eitemau canlynol gan Aelodau'r Pwyllgor:

·       Diweddariad byr ar y cynnydd yn erbyn Strategaeth Hyrwyddo’r Gymraeg

·       Trosolwg o gyfrifon Cyfryngau Cymdeithasol yr awdurdod lleol

·       Datblygu canllaw ar ddefnydd y Gymraeg ar gyfer Cynghorau Tref a Chymuned

·       Prosiect hyrwyddo ymwybyddiaeth o ddiwylliant a Chymreictod mewn cartrefi preswyl

10.

Unrhyw fater arall y penderfyna’r Cadeirydd fod arno angen sylw brys gan y Pwyllgor

Cofnodion:

Dywedodd y Cynghorydd Gareth Lloyd, mewn digwyddiad chwaraeon diweddar i blant cynradd gan ddarparwr allanol, fod y sesiwn wedi’i chynnal drwy gyfrwng y Saesneg i ddechrau ac mai dim ond ar gais y’i cynhaliwyd yn ddwyieithog, gyda chymorth gweithwyr yr awdurdod lleol. Roedd yn gwerthfawrogi nad oedd siaradwr Cymraeg ar gael bob amser, ond dylid gwneud pob ymdrech i sicrhau bod sesiynau'n cael eu cynnal yn ddwyieithog lle bo hynny'n bosibl.

 

Eglurodd Non Davies fod yr awdurdod lleol yn gweithredu o dan Safonau'r Gymraeg ac felly roedd yn ofynnol iddo gynnig gwasanaethau yn ddwyieithog. Fodd bynnag, gan fod darparwyr allanol yn gweithredu o dan eu safonau iaith eu hunain, nid oedd yr awdurdod lleol yn gallu eu gorfodi i gynnig gwasanaethau yn ddwyieithog.

 

Dywedodd y Cadeirydd y byddai'n trafod y mater gyda'r gwasanaeth priodol.