Eitem Agenda

Rhoddwyd ystyriaeth i’r adroddiad ar Ganolfan Bwyd Cymru, a adeiladwyd gan Gyngor Sir Ceredigion yn Horeb, Llandysul, ac fe'i hagorwyd ym 1996, i ddarparu cymorth technegol i'r diwydiant bwyd yng Ngheredigion yn ogystal â Chanolbarth a De-orllewin Cymru. Mae ei leoliad, yn hygyrch i gymunedau gwledig yng Ngheredigion, Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro yn amlygu un o'i amcanion allweddol, sef cefnogi busnesau amaeth sydd am arallgyfeirio i ychwanegu gwerth at gynnyrch craidd. Mae Canolfan Fwyd Cymru yn darparu gwasanaethau technegol i fusnesau newydd, busnesau bach a chanolig a gweithgynhyrchwyr bwyd cenedlaethol.

Mae Canolfan Bwyd Cymru wedi ffurfio partneriaeth gyda dwy ganolfan dechnoleg fwyd arall yng Nghymru, sydd wedi'i lleoli yn Llangefni ac yng Nghaerdydd i ddarparu cefnogaeth ledled Cymru i'r diwydiant bwyd. Rhoddwyd trosolwg o’r ddarpariaeth bresennol gan gynnwys gwybodaeth helaeth am brosiect Helix a’r effaith ar yr economi. Ers 2016, roedd tîm Canolfan Bwyd Cymru wedi sicrhau canlyniadau da drwy brosiect HELIX yn unol â’r targedau a osodwyd. Dywedwyd nad oedd y tabl yn yr adroddiad yn adlewyrchu’r holl gymorth a ddarparwyd am mai dim ond yr ymyriadau cyntaf a ddarperid i’r busnesau oedd modd eu cynnwys, er bod nifer yn dychwelyd sawl gwaith y flwyddyn.

O ran y dyfodol, prynodd Cyngor Sir Ceredigion 5 erw arall o dir ger yr ystâd bresennol yn Horeb yn 2019 i hwyluso cynlluniau twf. Ar hyn o bryd, mae dau brosiect yn cael eu datblygu a'u hasesu i'w cynnwys yn rhaglen y Cynllun Twf ar gyfer Canolbarth Cymru:

i.      Sefydlu Canolfan Arloesi Cynhyrchu Bwyd, a fyddai'n dod â'r cyfleusterau peilot diweddaraf ar raddfa ddiwydiannol gyda'r nod o alluogi twf mwy o fusnesau gweithgynhyrchu bwyd canolig eu maint yng nghanolbarth Cymru.

ii.     Darparu cyfleusterau mwy o faint ar gyfer cwmnïau gweithgynhyrchu bwyd, gan adeiladu ar yr unedau deor presennol yng Nghanolfan Bwyd Cymru.

Byddai'r datblygiadau hyn yn gwella ymhellach y ddarpariaeth o wasanaethau ar gyfer y sector bwyd-amaeth yng Ngheredigion, sy'n allweddol i'w les economaidd, a byddant yn helpu i ddiogelu dyfodol y Ganolfan a'i berthnasedd a hyfywedd hirdymor. Hefyd, roedd yna ddatblygiadau cyffrous gan brosiectau eraill ym Margen Dwf Tyfu Canolbarth Cymru sef ArloesiAber a Thir Glas, a fyddai’n cyd-fynd â gwaith Canolfan Bwyd Cymru. Roedd cyllideb graidd y Ganolfan wedi cael eu hymestyn am 2 flynedd ond nid oedd dim sicrwydd ar ôl hyn.

Cafodd yr aelodau gyfle i ofyn cwestiynau a gafodd eu hateb gan y Swyddogion. Dyma'r prif bwyntiau a godwyd:

·       Nodwyd bod y Ganolfan yn medru cefnogi busnesau o’r tu allan i Gymru yn fasnachol, ond dim ond busnesau o Gymru oedd yn medru elwa o brosiect Helix, a dyna oedd y ffocws ar hyn o bryd.

·       Roedd rhan fwyaf y busnesau a oedd yn derbyn cymorth wedi’u lleoli yng nghanolbarth a de-orllewin Cymru. Roedd Rachel’s Diary a busnesau eraill a oedd wedi derbyn cefnogaeth yn gynnar ar eu siwrne wedi parhau i gael cefnogaeth wrth iddyn nhw dyfu. Wrth i’r busnesau ehangu, roedd mwy o alw am arbenigedd yn hytrach na chefnogaeth gyffredinol. Hefyd, oherwydd yr hinsawdd economaidd a oedd ohoni, roedd busnesau yn archwilio ffyrdd o leihau costau ac yn hytrach na phrofi unrhyw newidiadau yn eu prosesau ar eu safleoedd eu hunain, roedd yn well ganddynt wneud hynny yn y Ganolfan er mwyn osgoi unrhyw oedi i’w gwaith cynhyrchu.

·       Roedd nifer yn y sector llaeth wedi arallgyfeirio ac roeddent yn gwerthu llaeth yn uniongyrchol. Roedd rhai o’r busnesau hyn wedi dechrau ar eu siwrne yn y Ganolfan. O ystyried yr heriau ariannol presennol, roedd yn bosib y byddai mwy o ffermwyr llaeth yn penderfynu ychwanegu gwerth at eu cynnyrch. Trwy dderbyn cefnogaeth gan y Ganolfan, byddent yn medru archwilio opsiynau heb fuddsoddi gormod yn y lle cyntaf, cyn penderfynu ai dyma oedd yr opsiwn gorau iddynt ai peidio.

·       Cododd yr Aelodau bryderon mai dim ond 2 flynedd o gyllid oedd wedi’i ddarparu ar hyn o bryd. Esboniodd y Swyddogion fod y prosiect Helix wedi cael ei ddarparu drwy gyllid yr Undeb Ewropeaidd am 5 mlynedd yn y lle cyntaf a bod Llywodraeth Cymru wedi darparu un estyniad o ran cyllid craidd cyn yr estyniad diweddaraf o ddwy flynedd. Roedd trafodaethau rheolaidd yn cael eu cynnal gyda’r Swyddogion a’r Gweinidogion ac roedd y Ganolfan yn llwyddo i gyrraedd y targedau a osodwyd. Roedd cynlluniau yn cael eu datblygu rhag ofn na fyddai rhagor o gyllid yn cael ei ddarparu. Hefyd, byddai angen i natur gwaith y Ganolfan fod yn fwy masnachol. Gallai hyn effeithio ar fusnesau llai o faint gan y byddai mwy o ffocws ar gynyddu incwm. 

·       Dywedwyd bod Prifysgol Metropolitan Caerdydd yn un o bartneriaid Arloesi Bwyd Cymru. Roedd dyhead i weithio gyda myfyrwyr a oedd yn awyddus i ddatblygu gyrfa yn y sector, a byddai hyn yn un o’r meysydd i’w gwella wrth symud ymlaen.

·       Codwyd pryderon bod busnesau llwyddiannus wedi symud o Geredigion i fannau eraill yn y wlad, a hynny at ddibenion trethi ac oherwydd heriau recriwtio yn y gorffennol. Nodwyd mai uchelgais y Ganolfan oedd gweithio gyda busnesau o bob maint er mwyn cael gwell dealltwriaeth a bu un busnes yn benodol yn ganolog i ddatblygiad Canolfan Bwyd Cymru a’r weledigaeth ar gyfer y dyfodol.

·       Ar hyn o bryd, nid oedd digon o le yn y Ganolfan i fusnesau ddatblygu ar y safle ac roedd hyn yn heriol ar adegau. Roedd y busnesau yn dueddol o symud i adeiladau fferm neu ystadau diwydiannol, ond fel arfer, roedd angen gwneud gwaith i sicrhau bod y cyfleusterau’n addas ar gyfer cynhyrchu bwyd. Un o elfennau allweddol y Fargen Dwf oedd y gallu i ehangu ar y ddarpariaeth a oedd ar gael er mwyn cwrdd â’r galw fel y gallai busnesau ddatblygu.

·       Ystyriwyd bod gwaith dylunio a marchnata yn allweddol i fusnesau. Roedd Canolfan Bwyd Cymru yn gweithio’n agos gyda Busnes Cymru a’r arbenigwyr marchnata Cywain, sef prosiect a oedd yn cael ei redeg gan Menter and Busnes. Roedd sesiynau croesawu ar gyfer busnesau newydd yn cael eu trefnu ar y cyd rhwng y tri busnes yn rheolaidd. O ran hygrededd busnesau, roedd archwiliadau yn cael eu cynnal a gwaith yn cael ei wneud i sicrhau bod y cynnyrch yn hyfyw a bod yna farchnad i’r cynnyrch cyn bod rhagor o waith yn cael ei wneud.

Yn dilyn cwestiynau gan Aelodau’r Pwyllgor, cytunwyd i nodi’r adroddiad ac i gynnal ymweliad safle i adolygu gwaith y safle a'i gynlluniau ar gyfer y dyfodol.