Eitem Agenda

Croesawodd a diolchodd y Cadeirydd i Swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru am ddod i’r cyfarfod.

 

Eglurodd y Cynghorydd Keith Henson (Aelod y Cabinet dros Priffyrdd a Gwasanaethau Amgylcheddol a Rheoli Carbon) taw pwrpas yr adroddiad oedd rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygiad Newid Hinsawdd ac Erydu Arfordirol / Llifogydd. Mae newid hinsawdd yn golygu y byddwn yn wynebu digwyddiadau tywydd mwy aml neu ddifrifol megis llifogydd, sychder a stormydd. Mae’r digwyddiadau hyn yn dwyn ‘risgiau ffisegol’ sy’n cael effaith uniongyrchol ar gymunedau ac y mae ganddynt y potensial i effeithio ar yr economi. Mae rhannau o arfordir Ceredigion yn dueddol o gael eu heffeithio gan erydu arfordirol a llifogydd, ac mae rhai cymunedau mewndirol mewn perygl o ddioddef llifogydd afonol a cholli tir gan gyrsiau dŵr.

 

Rhoddodd Phil Jones drosolwg o'r adroddiad. Esboniodd y gallai’r effeithiau fod yn bellgyrhaeddol, wrth i randdeiliaid wynebu canlyniadau a allai fygwth bywydau neu newid bywydau, gan effeithio ar sectorau mawr o’r Sir/Cyngor. Yn ogystal, gallai methu lleihau effeithiau newid hinsawdd arwain at ganlyniadau amgylcheddol, ariannol ac i enw da y Cyngor gan gynnwys ar ffurf cosbau ariannol am fethu cyflawni targedau Llywodraeth Cymru ynghylch rheoli carbon a bioamrywiaeth. Bydd effeithiau anuniongyrchol yn cynnwys newidiadau i’r pryfed, y plâu a’r clefydau y byddant yn cytrefu ac yn effeithio ar ein hamgylchedd. Yn ogystal ag effeithiau uniongyrchol y rhain, bydd yr effeithiau ar amser staff a’r costau eraill o ddelio â’r rhain yn arwyddocaol. Mae colli brigdwf oherwydd Clefyd Coed Ynn eisoes yn arwain at ganlyniadau ar gyfer microhinsoddau lleol a bydd yn gwaethygu effeithiau newid hinsawdd ac yn cyfrannu atynt hefyd.

 

Cydnabyddir bod yn rhaid i ni arwain trwy esiampl a gwneud popeth y gallwn i leihau newid hinsawdd yn y dyfodol a mynd i’r afael â’r risgiau sy’n gysylltiedig ag ef, a’u lleihau. Rhaid datblygu a gweithredu strategaethau a mentrau polisi sy’n cynnwys elfennau ar gyfer cydnerthedd ecosystemau, gwelliannau bioamrywiaeth a chynlluniau lleihau llifogydd os ydym yn mynd i lwyddo i leihau ein hôl troed carbon a lleihau’r risg i’n prif seilwaith, ein hasedau, ein preswylwyr a’n cymunedau a’n tirlun.

 

Rhoddwyd cyflwyniad i'r Pwyllgor yn amlinellu'r canlynol:

·       Cyfrifoldebau Erydu Arfordirol a Llifogydd

-                Erydu arfordirol

-       Llifogydd Arfordirol ac Afonol

-       Cynllun Rheoli Traethlin 2

-       Monitro Traethau

·       Cynlluniau a gefnogir gan grantiau Llywodraeth Cymru (LlC)

·       Diweddariadau diweddaraf – Arfordirol a Afonol

·       Erydu Arfordirol a Llifogydd

·       Rheoli Carbon a Newid Hinsawdd – Sero Net

·       Cynllun Gweithredu Sero Net

 

Esboniodd Gavin Bown fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am reoleiddio Dŵr Cymru, tra bod Dŵr Cymru yn gweithredu ac yn cynnal a chadw gwasanaethau dŵr a charthffosiaeth. O ran y materion a godwyd yn y cyflwyniad, eglurodd fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gallu gwneud gwaith a chwenychir i gyrsiau dŵr i leihau risg, ond bod angen caniatâd ychwanegol i wneud gwaith draenio mewnol. O ran yr oedi y rhoddwyd gwybod amdano gan Gyfoeth Naturiol Cymru ynghylch y gwaith sydd ei angen yng Nghapel Bangor a Thal-y-Bont, nid oedd y gwaith modelu gan WSP wedi dod i law eto i symud y gwaith yn ei flaen.

 

Rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru flaenoriaeth i’w waith ar sail risg llifogydd i gymunedau sy’n wynebu’r perygl mwyaf o lifogydd, sydd ynghyd â ffactorau eraill megis llifogydd afonydd a llifogydd arfordirol diweddar i sefydlu rhaglenni gwaith. Oherwydd y newid yn yr hinsawdd, roedd llifoedd brig uwch mewn afonydd a fflachlifoedd, a oedd yn anoddach eu rheoli ac ymateb iddynt. Yn ogystal, roedd yn her ymateb i’r cynnydd yn lefelau’r môr ac erydu arfordirol, a effeithiodd ar ardaloedd arfordirol a lleoedd o dreftadaeth a chynefinoedd arwyddocaol. Roedd tua 1 o bob 8 eiddo yng Nghymru mewn perygl o lifogydd ar hyn o bryd. Erbyn 2120, amcangyfrifir y byddai 22,000 o bobl mewn perygl o lifogydd o afonydd ar draws Canolbarth Cymru, cynnydd o 6000 o'r ffigurau cyfredol. Yn ogystal, byddai tua 4500 o bobl mewn perygl o lifogydd o'r môr yn 2120, cynnydd o 2000 o bobl.

 

Defnyddiwyd tystiolaeth o Asesiad o Risgiau Newid Hinsawdd y DU: Crynodeb i Gymru gan Gyfoeth Naturiol Cymru i lywio gwaith ac i ddatblygu asesiad o risgiau newid hinsawdd. Cam allweddol wrth symud ymlaen oedd datblygu asesiad o risgiau newid hinsawdd drwy Fwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Ceredigion. O ran rheoli perygl llifogydd, datblygwyd mapiau llifogydd i arwain datblygiad ac i gynorthwyo ymatebwyr ac roedd gwasanaeth rhybuddio am lifogydd ar gael ynghyd â rhybuddion byw rhag llifogydd, lefelau afonydd a’r môr. Roedd gwybodaeth am baratoi ac amddiffyn cymunedau rhag llifogydd ar gael ar wefan Cyfoeth Naturiol Cymru.

 

Rhoddodd Matthew Jenkins ddiweddariad ar Arfarniad Risg Llifogydd Dyfi. Amlinellwyd y canlynol mewn cyflwyniad:

·       Arfarniad o risg llifogydd Dyfi - diweddariad Cyngor Sir Ceredigion

·       Ardal

·       Cefndir a diweddariad (2010-2013 Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a Gwaith wedi'i Ddiweddaru yr Achos Busnes Amlinellol)

·       Risg llifogydd presennol T1000, Achosion o dorri a Chrynodeb

·       Diweddariad ar yr Astudiaeth Sylfaen Tystiolaeth

·       Gwaith parhaus, diweddariad Rhanddeiliaid a Rhanddeiliaid

·       Achos Busnes Amlinellol Llanw Dyfi: Rhestr Hir- Llinell Amser

 

Cafodd yr aelodau gyfle i ofyn cwestiynau a gafodd eu hateb gan y Swyddogion yn bresennol a’r Cynghorydd Keith Henson. Dyma'r prif bwyntiau a godwyd:

·       Mynegwyd pryderon ynghylch a fyddai cyllid grant yn cael ei golli oherwydd yr oedi cyn i Gyfoeth Naturiol Cymru gael y gwaith modelu gan WSP i fwrw ymlaen â’r gwaith. Roedd y grant ar gael ar gyfer y flwyddyn ariannol a bu trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru i ymestyn dyddiad cyflwyno’r adroddiad.

·       Pe bai gwaith yn cael ei wneud mewn un maes, roedd pryderon y byddai hyn yn arwain at ganlyniadau heb eu cynllunio ac anfwriadol mewn mannau eraill. Rhoddodd Cyfoeth Naturiol Cymru ystyriaeth i Strategaeth Risg Llifogydd Llywodraeth Cymru a oedd yn cynnwys y newid yn yr hinsawdd ac a gafodd ei chynnwys ym mhroses benderfynu a chynlluniau Cyfoeth Naturiol Cymru.

·       Codwyd pryderon ynghylch rheoliadau’r Parth Perygl Nitradau a osodwyd gan Lywodraeth Cymru ar y sector amaethyddiaeth yn fuan, ac a fyddai ffermydd ystâd y sir yn gallu bodloni’r gofynion.  Byddai dull fesul cam o weithredu o ran ei roi ar waith, a byddai hyn yn cael ei adlewyrchu yn y ffordd y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei reoleiddio. 

·       Codwyd ansawdd y dŵr yn afon Aeron yn Aberaeron. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru ac Ofwat yn gyfrifol am reoleiddio cwmnïau dŵr a chymerwyd camau gorfodi yn unol â hynny. Roedd cyfarfodydd blynyddol gyda chwmnïau dŵr ar lefelau bwrdd, i gydnabod ac ysgogi gwelliannau, i amlygu pryderon ac i hysbysu am raglenni buddsoddi yn y dyfodol. Roedd gorlif carthffosiaeth cyfunol yn rhan allweddol o’r system garthffosiaeth i atal llifogydd. Roedd cwmnïau dŵr yn monitro o bell sy'n eu galluogi i fonitro gollyngiadau a gweithredu yn ôl yr angen.

·       Bu Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymwneud â Thasglu Gwella Ansawdd Afonydd Cymru, i gyflawni’r Rhaglen LIFE gwerth dros £9 miliwn i wella 4 afon yng Nghymru gan gynnwys afon Teifi.

·       Mynegwyd pryderon bod diffyg arweiniad strategol gyda llifogydd ac erydu arfordirol a diffyg gweithredu. Ymdriniwyd ag adroddiadau cyhoeddedig ar lifogydd yn genedlaethol, cawsant eu hystyried yn ganolog a chawsant eu hanfon drwodd i'w gweithredu'n lleol. Oherwydd y diffyg cyllid, bu'n rhaid penderfynu yn genedlaethol, yn rhanbarthol ac yn lleol ble y dylai'r blaenoriaethau fod.

·       Nodwyd bod y ddau gam cyntaf a gafodd eu dylunio a'u hadeiladu yn y Borth yn ateb â therfyn amser, a bod risg bob amser gan fod y traeth yn ddeinamig. Byddai gwaith modelu ac ymchwilio yn cael ei wneud i sicrhau na fyddai dim gwaith pellach yn cynyddu'r perygl o lifogydd mewn mannau eraill.

·       Oherwydd oedi cyn cwblhau astudiaeth mewn perthynas â materion draenio yn y Borth, rhoddwyd sicrwydd bod cyllid grant OBC yn parhau ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol.

·       Roedd Rheoli Carbon a Newid Hinsawdd yn faes a oedd yn newid yn barhaus ac roedd swyddogion yn adolygu cynlluniau a chamau gweithredu yn gyson ac yn cyfarfod â'r Grid Cenedlaethol i drafod materion yn ymwneud â chapasiti. Amlygwyd bod y daith i Sero Net yn ofyniad ariannu mawr, a byddai angen gwneud llawer o benderfyniadau anodd.

·       O ystyried bod afonydd mawr yn hanu o’r ucheldiroedd, roedd gweithio gyda thirfeddianwyr yn allweddol i sicrhau bod mesurau ataliol ar waith i helpu i arafu’r llif a gwella ansawdd yr afon.

·       Mynegwyd pryderon nad oedd y gwaith diogelu ac atal a warantwyd gan Gyfoeth Naturiol Cymru yn Llanbadarn Fawr oedd i’w gwblhau o fewn 6 mis i’r llifogydd difrifol a effeithiodd ar ardaloedd yng ngogledd Ceredigion ym mis Mehefin 2012 wedi’i gwblhau eto a’i fod ar stop ar hyn o bryd. Achosodd yr oedi hwn bryderon sylweddol o ran iechyd meddwl a lles i drigolion, yn enwedig yn ystod cyfnodau o dywydd gwael. Roedd y rhesymau am yr oedi hwn yn cynnwys problemau gyda thirfeddianwyr, gallu i gwblhau'r gwaith a lefel y risg. Yn dibynnu ar sawl ffactor, gallai fod cyfle i CNC i ofyn i’r awdurdod lleol gwblhau'r gwaith yn Llanbadarn Fawr. 

 

Oherwydd anawsterau technegol, nid oedd Tim England yn gallu rhannu cyflwyniad o'r gwaith yn Aberteifi. Byddai'r cyflwyniad a'r wybodaeth am Raglen LIFE yn cael eu hanfon ymlaen i'w rhannu â'r Aelodau.

 

Yn dilyn cwestiynau gan Aelodau’r Pwyllgor, cytunwyd i nodi’r cynnydd sy’n cael ei sicrhau mewn perthynas â Chynlluniau Amddiffyn Afonol ac arfordirol a gwaith lliniaru er mwyn rhoi sylw i’r risgiau a achosir gan Newid Hinsawdd.