Eitem Agenda

Cynigydd:    Cynghorydd Wyn Evans

Eilydd:         Cynghorydd Gareth Lloyd

 

Noda’r Cyngor:

“Mae’r Cyngor hwn yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddefnyddio’r cyfle sy’n codi gyda’r strategaeth newydd ar ddileu TB mewn gwartheg i ystyried pa mor effeithiol ydyw o ran lles anifeiliaid (bywyd gwyllt a da byw), iechyd y cyhoedd a’r gost.

 

Mae’r lefelau uchel parhaus o’r clefyd, ei effaith ar les anifeiliaid ac iechyd y cyhoedd, ynghyd â’r gost gynyddol i’r pwrs cyhoeddus, yn awgrymu nad yw’r mesurau presennol yn addas i’r diben. Rydym yn gofyn i Lywodraeth Cymru nodi a gweithredu’r pwyntiau canlynol:

 

Clefydau Trosglwyddadwy yw TB buchol a dylid mynd i’r afael ag ef yn holistaidd fel mater o les anifeiliaid, yn fywyd gwyllt ac yn anifeiliaid fferm, a hynny gan ddefnyddio cyfres gyflawn o fesurau ar sail y cyngor gwyddonol gorau sydd ar gael.

 

Mae’r gofyniad i brofi gwartheg yn aml yn rhoi straen ar dda byw ac yn peri risg uchel y bydd y rheiny sy’n cynnal y profion am TB buchol yn cael eu hanafu neu eu lladd.

 

Mae’r methiant parhaus i fynd i’r afael â TB buchol yn peri llawer o broblemau iechyd meddwl ymysg teuluoedd amaeth a phobl sy’n gysylltiedig â’r maes.

 

Pan fydd achosion yn ymddangos ar ddaliad amaethyddol mae angen ymdrin â nhw mewn modd sensitif gan gyfathrebu yn effeithiol ac yn uniongyrchol.

 

Mae angen i Fwrdd y Rhaglen a’r Grŵp Cynghori Technegol a benodwyd yn gyhoeddus yn ddiweddar gael cynrychiolaeth gytbwys sy’n cynnwys yr holl randdeiliaid yr effeithir arnynt.”

Cynigydd:  Y Cynghorydd Wyn Evans

Eilydd: Y Cynghorydd Gareth Lloyd

 

Noda’r Cyngor:

“Mae’r Cyngor hwn yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddefnyddio’r cyfle sy’n codi gyda’r strategaeth newydd ar ddileu TB mewn gwartheg i ystyried pa mor effeithiol ydyw o ran lles anifeiliaid (bywyd gwyllt a da byw), iechyd y cyhoedd a’r gost.

 

Mae’r lefelau uchel parhaus o’r clefyd, ei effaith ar les anifeiliaid ac iechyd y cyhoedd, ynghyd â’r gost gynyddol i’r pwrs cyhoeddus, yn awgrymu nad yw’r mesurau presennol yn addas i’r diben.

 

Rydym yn gofyn i Lywodraeth Cymru nodi’r pwyntiau canlynol a gweithredu yn unol â nhw:-

 

Clefydau Trosglwyddadwy yw TB buchol a dylid mynd i’r afael ag ef yn holistaidd fel mater o les anifeiliaid, yn fywyd gwyllt ac yn anifeiliaid fferm, a hynny gan ddefnyddio cyfres gyflawn o fesurau ar sail y cyngor gwyddonol gorau sydd ar gael.

 

Mae’r gofyniad i brofi gwartheg yn aml yn rhoi straen ar dda byw ac yn peri risg uchel y bydd y rheiny sy’n cynnal y profion am TB buchol yn cael eu hanafu neu eu lladd.

 

Mae’r methiant parhaus i fynd i’r afael â TB buchol yn peri llawer o broblemau iechyd meddwl ymysg teuluoedd amaeth a phobl sy’n gysylltiedig â’r maes.

 

Pan fydd achosion yn ymddangos ar ddaliad amaethyddol mae angen ymdrin â nhw mewn modd sensitif gan gyfathrebu yn effeithiol ac yn uniongyrchol.

 

Mae angen i Fwrdd y Rhaglen a’r Grŵp Cynghori Technegol a benodwyd yn gyhoeddus yn ddiweddar gael cynrychiolaeth gytbwys sy’n cynnwys yr holl randdeiliaid yr effeithir arnynt.”

 

Nododd y Cynghorydd Wyn Evans fod anallu Llywodraeth Cymru i gymryd golwg gyfannol o’r sefyllfa yn gamgymeriad dybryd, ac y byddwn yn delio â’r clefyd hwn am ddegawdau i ddod.  Nododd ei fod yn straen ar iechyd meddwl ffermwyr oherwydd y cysylltiadau emosiynol ag anifeiliaid a’r posibilrwydd o golli incwm a’r angen am adnoddau ychwanegol gan na all y ffermwr fynd â’i anifeiliaid i’r farchnad.  Nododd fod dogfen Llywodraeth Cymru yn siomedig, a bod angen ystyried y materion o ran bywyd gwyllt yn ogystal â brechiadau.  Mae’r difa yn Lloegr wedi gweld cryn ddirywiad mewn achosion, a bod angen ateb gwyddonol yn hytrach nag un gwleidyddol, gyda chyfathrebu effeithiol a symlach yn hanfodol bwysig.

 

Nododd y Cynghorydd Gareth Lloyd bod Rhybudd o Gynnig wedi’i gyflwyno i’r Cyngor ar 24 Mawrth 2016 ar y mater hwn; fodd bynnag, cyflwynwyd mwy o waith papur a biwrocratiaeth yn ystod y cyfnod hwn.  Yn 2012, cafodd dros 9,200 o wartheg eu difa yng Nghymru. Yn 2022, y ffigur hwn oedd 9,500. Yng Ngheredigion, cafodd 600 o wartheg eu difa yn 2012, gyda 450 o wartheg yn cael eu difa yng Ngheredigion yn 2022.  Roedd y mwyafrif o'r rhain yn wartheg iach, oherwydd profion annigonol a chanlyniadau amhendant.  Rhaid cael gwared ar y clefyd hwn er mwyn sicrhau anifeiliaid iach a bywyd gwyllt iach.  Yn 2021, gwariwyd dros £30 miliwn gan Lywodraeth Cymru ar ei rhaglen TB.

 

Nododd y Cynghorydd Bryan Davies ei fod yn cytuno â’r hyn a ddywedwyd, gan nodi’r amodau sifil sydd ynghlwm pan fo sawl canlyniad positif ar fferm a’r heriau i’w dileu o’r mesurau hyn.  Nododd hefyd fod elusennau megis Tir Dewi, DPJ a Nerth Dy Ben hefyd wedi dangos cysylltiad rhwng achosion o TB ac iechyd meddwl.  Cyfeiriodd hefyd at ddamweiniau sydd wedi digwydd yn ystod profion, lloi sy’n agos at gyfnod llawn yn cael eu herthylu a gweld lloi’n cicio yng nghroth y fuwch ar ôl i’r fuwch gael ei difa.  Nododd fod digon o enghreifftiau o ddulliau amgen, a’i fod yn fater o reoli natur, nid ei dileu’n llwyr.  Mae’n effeithio ar yr economi, ac mae angen rhoi pwysau ar Lywodraeth Cymru i edrych ar fodelau amgen.

 

Nododd y Cynghorydd Meirion Davies nad oes dim datblygiadau clir wedi bod, a bod profion yn aml yn dychwelyd yn negatif ar ôl i’r anifail gael ei ddifa.  Mae iawndal yn ddrud iawn ond nid yw hyn yn cymryd i ystyriaeth y balchder sy'n gysylltiedig â datblygu buches dros nifer o flynyddoedd.  Gall y buchod fynd yn gas yn ystod profion, ac mae damweiniau gan gynnwys marwolaethau wedi digwydd.

 

Nododd y Cynghorydd Ifan Davies fod Llywodraeth Cymru yn gwrthod derbyn tystiolaeth wyddonol, gan gymryd agwedd wleidyddol tra’n gwrthdroi eu barn ar laswellt plastig mewn ychydig ddyddiau.  Nododd fod ganddo sawl set o foch daear ar ei fferm, y mae’n gofalu amdanynt er mwyn sicrhau eu bod yn aros yn glir rhag TB a bod bywyd gwyllt iach ac anifeiliaid fferm iach yn gallu byw ochr wrth ochr.

 

Nododd y Cynghorydd Keith Evans y gost i iechyd meddwl unigolion ac i’r sector amaethyddol.  Gofynnodd i Blaid Cymru, sydd â chytundeb cydweithredu â’r Blaid Lafur yng Nghymru, roi pwysau ar yr awdurdodau perthnasol.

 

Nododd y Cynghorydd Rhodri Evans fod ganddo fuches o 100 o wartheg 12 mlynedd yn ôl a'i fod wedi colli 75 ohonynt yn dilyn un prawf.  Cawsant eu difa ar y clos tra'n cario lloi.  Nawr, os cewch chi un prawf amhendant, mae popeth yn stopio, ac ni allwch werthu dim.  Mae’n bwysig bod cydweithio o fewn amaethyddiaeth er mwyn dileu TB.

 

Cynigiodd y Cynghorydd Wyn Evans fod yna bleidlais a gofnodwyd. Eiliwyd hyn a chytunwyd yn unfrydol.

 

Cymerwyd pleidlais wedi’i chofnodi fel y cytunwyd ac yn unol â Rheol 14.5 Rheolau Gweithdrefn y Cyngor a gynhwysir yng Nghyfansoddiad y Cyngor ac y byddai’r bleidlais ar gyfer y Rhybudd o Gynnig, fel y’i cyflwynwyd.

 

O blaid: Y Cynghorwyr Bryan Davies, Catrin M S Davies, Clive Davies, Euros Davies, Gareth Davies, Gethin Davies, Ifan Davies, Meirion Davies, Rhodri Davies, Amanda Edwards, Elaine Evans, Elizabeth Evans, Eryl Evans, Gwyn Wigley Evans, Keith Evans, Rhodri Evans, Wyn Evans, Hughes, Chris James, Ceris Jones, Maldwyn Lewis, Gareth Lloyd, Sian Maehrlein, Ann Bowen Morgan, John Roberts, Wyn Thomas, Matthew Vaux, Alun Williams (28);

 

Yn erbyn: Dim (0);

 

Ymatal: Y Cynghorydd Carl Worrall (1).

 

Yn dilyn pleidlais a gofnodwyd, PENDERFYNWYD cytuno ar y Cynnig fel y’i cyflwynwyd.