Eitem Agenda

Rhoddwyd ystyriaeth i Adroddiad Cyflawniad Strategaeth Iaith Ceredigion 2018-23. Fe sefydlodd Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 fframwaith cyfreithiol i orfodi dyletswyddau ar sefydliadau penodol, gan gynnwys Cyngor Sir Ceredigion i gydymffurfio â safonau mewn perthynas â’r iaith Gymraeg.

•       Mae Safon 145 yn gosod dyletswydd ar y Cyngor Sir i ddatblygu a chyhoeddi strategaeth 5 mlynedd sy’n esbonio sut mae’r Cyngor yn bwriadu hybu’r Gymraeg ac hwyluso defnydd y Gymraeg o fewn yr ardal ehangach.

•       Mae Safon 146 yn ei gwneud yn ofynnol i asesu i ba raddau mae’r Cyngor wedi dilyn y strategaeth honno ac wedi cyrraedd y targed.

Roedd cyfnod y Strategaeth gyfredol yn dod i ben yn 2023 ac roedd yr adroddiad cyrhaeddiad wedi cael ei baratoi, gyda mewnbwn partneriaid.

Cyflwynwyd yr adroddiad mewn dau ran:

•       Adroddiad Adolygu Strategaeth Iaith: sy’n adrodd ar ein dulliau o weithredu, ynghyd â’r dulliau o fesur canlyniadau

•       Adroddiad ar Gyflawniad Strategaeth Iaith: sy’n adrodd ar yr holl weithgareddau a drefnwyd er mwyn hybu defnyddio’r Gymraeg (Atodiad 1)

Prif nod Strategaeth Iaith Ceredigion 2018-23 oedd anelu at gynyddu defnydd o’r iaith ym mhob agwedd ar fywyd y Sir; gosodwyd tri maes strategol i’w gyflawni yn rhan o’r strategaeth:

•       Cynyddu sgiliau iaith trigolion Ceredigion

•       Cynnal a chynyddu’r cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yng Ngheredigion mewn amrywiol gyd-destunau

•       Sicrhau amodau cymdeithasol sy’n galluogi’r Gymraeg i ffynnu yng Ngheredigion

Rhoddwyd crynodeb o brif lwyddiannau gweithredu'r Strategaeth Iaith. Cydnabuwyd bod Covid-19 wedi effeithio ar lawer o’r gwaith gan fod ymgysylltu yn un o’r prif nodau.

Pennodd y Strategaeth hefyd darged i gynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yng Ngheredigion o 47.5% i 48.5%, sef cynnydd o tua 1,500 erbyn 2023. Ers Cyfrifiad 2011, nododd canlyniadau Cyfrifiad 2021 ostyngiad o 3,286 (2%) o bobl a ddywedodd eu bod yn gallu siarad Cymraeg. Er gwaethaf gostyngiad cyffredinol, roedd cyfran yr oedolion rhwng 16-44 oed sy’n gallu siarad Cymraeg wedi cynyddu 2.2% erbyn 2021. Rhaid nodi bod angen gofal wrth ddehongli data’r Cyfrifiad gan fod y darlun yn un cymhleth iawn. Roedd arolygon eraill gan gynnwys yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth yn dangos bod canran y siaradwyr Cymraeg yng Ngheredigion wedi cynyddu. Ar hyn o bryd mae Llywodraeth Cymru yn cynnal arolwg ar y gwahanol ddata sy’n bodoli ar gyfer mesur nifer y siaradwyr Cymraeg, ac yn ceisio datrys pam bod y canlyniadau mor wahanol i’w gilydd.

Wrth adolygu cyrhaeddiad y Strategaeth Iaith, roedd yn bwysig cydnabod bod cynllunio iaith yn broses tymor hir, ac roedd gweithredu er lles y Gymraeg yn cymryd amser i’w feithrin; fodd bynnag roedd y Cyngor yn teimlo’n hyderus bod y Strategaeth Iaith wedi gosod y seiliau cywir ar gyfer symud ymlaen i’r cyfnod 5 mlynedd nesaf. Cynhaliwyd gweithdy ar 20 Mawrth 2023 i drafod y Strategaeth Iaith Gymraeg newydd ac roedd nifer dda o aelodau’r Fforwm Dyfodol Dwyieithog yn bresennol.

Codwyd y prif bwyntiau canlynol yn ystod y trafodaethau:

•       Yn dilyn cymeradwyaeth y Pwyllgor Craffu a’r Cabinet, bydd proses ymgynghori yn cychwyn yn fuan ynghylch newid cyfrwng iaith y Cyfnod Sylfaen yng Nghomins-coch, Llwyn yr Eos, Padarn Sant, Plascrug ac Ysgol Ceinewydd.

•       Er i Brosiect Helo Blod Llywodraeth Cymru ddod i ben ym mis Ebrill 2022, parhaodd i ddarparu gwasanaeth cyfieithu am ddim hyd at 500 gair y mis i fusnesau a sefydliadau cymunedol. Mae Comisiynydd y Gymraeg nawr yn canolbwyntio eu hymdrechion ar ‘Y Cynnig Cymraeg’ i gefnogi busnesau i wneud mwy o ddefnydd o’r Gymraeg o fewn eu busnes.

•       Mae ffocws yn rhaglen Arfor ar annog pobl ifanc i aros a llwyddo yn lleol. Mae cyfleoedd gwaith yng Ngheredigion, ond mae angen mwy o hyrwyddo i sicrhau bod pobl yn ddigon hyderus i ymgeisio am y rolau. Nodwyd bod llawer o brosiectau yn mynd rhagddynt gyda'r tîm Twf a Menter.

•       O ystyried bod yr Urdd a’r Clybiau Ffermwyr Ifanc yn ddau sefydliad ieuenctid cryf yng Ngheredigion, roedd yn anffodus bod Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd a Rali Clybiau Ffermwyr Ifanc yn gwrthdaro.  

Yn dilyn cwestiynau o’r llawr, CYTUNWYD i dderbyn yr adroddiad, ac yn argymell cyflwyno’r Adroddiad i’r Cabinet ar gyfer cymeradwyaeth, ac er gwybodaeth yng nghyfarfod Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Ceredigion.