Eitem Agenda

Amlinellodd y Cynghorydd Caryl Roberts, Cadeirydd y Pwyllgor, weithdrefn y cyfarfod a chroesawodd Arweinydd y Cyngor, y Cynghorydd Bryan Davies, y Cynghorydd Gareth Davies, Aelod Cabinet dros y Gwasanaethau Cyllid a Chaffael, Aelodau’r Pwyllgor, gweddill Aelodau’r Cabinet, yr Aelodau nad ydynt yn perthyn i Bwyllgor a Swyddogion i’r cyfarfod.  

 

Cyflwynodd Arweinydd y Cyngor, y Cynghorydd Bryan Davies, yr adroddiad ar gyllideb ddrafft 2023/2024 gan gynnwys rhaglen gyfalaf amlflwyddyn wedi’i diweddaru gan nodi ei fod yn seiliedig ar setliad dros dro Llywodraeth Cymru, a bod setliad terfynol Llywodraeth Cymru i gael ei gyhoeddi ar 28 Chwefror 2023.   

 

Dywedodd yr Arweinydd wrth Aelodau’r Pwyllgor y croesawir y cynnydd uwch na’r disgwyl o 8.1% (ar sail ariannol) yn y setliad dros dro gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2023/2024.  Dylai hyn sicrhau y gellir diogelu gwasanaethau i breswylwyr Ceredigion cymaint ag sy’n bosibl ar gyfer y flwyddyn ariannol 2023/2024 er y cydnabyddir bod hon yn Gyllideb eithriadol o heriol o hyd.  Mae’r pwyntiau allweddol sy’n deillio o’r adroddiad fel a ganlyn:

 

·         Mae’r pwysau o ran costau a wynebir gan y Cyngor yn dod i gyfanswm na welwyd ei debyg o £22m, sydd gyfwerth â ffactor chwyddiant penodol i Geredigion o fwy na 13%. Mae hyn yn cymharu â chwyddiant cyffredinol o 10.5% (ffigwr CPI Rhagfyr 2022). Mae angen dod o hyd i ddiffyg o £12m yn y gyllideb felly drwy gyfuniad o ystyriaethau o ran Arbedion Cyllidebol a chynnydd yn y Dreth Gyngor.

 

·         Dywedodd nad oedd y meysydd lle gwelir pwysau o ran costau yn gyffredinol yn unigryw i Geredigion. Mae themâu’n dod i’r amlwg yn gyson sy’n debyg i’r rhai y cyfeirir atynt yn y wasg yn genedlaethol sy’n effeithio ar ystod o sefydliadau sector cyhoeddus a phreifat yn ogystal ag ar sefyllfa ariannol teuluoedd unigol.  Maent yn amrywio o gostau ynni a thanwydd i ddyfarniadau cyflog staff uwch na’r rhagamcanion, i gontractau â chymalau sy’n gysylltiedig â chwyddiant.

 

·         Mae cynnydd arfaethedig ar ei ardoll gan Awdurdod Tân Canolbarth a Gorllewin Cymru hefyd sydd ar lefel na welwyd ei thebyg o’r blaen. Mae cynnydd arfaethedig o 13% yn ei Gyllideb yn arwain yn ei dro at bwysau mawr o ran costau, mewn termau cymharol, ar gyllideb y Cyngor ei hun.

 

·         Mae’r gofynion ar gyllidebau sy’n ymwneud â Gofal Cymdeithasol yn dal i gynyddu, ac mae hefyd angen cyfeirio mwy nag £1.7m o arian yn y Setliad Dros Dro (1.5% o’r cynnydd o 8.1%) i wasanaethau a gomisiynir yn allanol yng Ngheredigion er sicrhau bod gweithwyr Gofal Cymdeithasol cofrestredig yn dal i gael eu talu ar y Cyflog Byw Real, o leiaf (sydd wedi codi o £9.90 i £10.90 yr awr - cynnydd o 10.1%).

 

·         Ar waethaf heriau gweithredol ar adegau mewn rhai gwasanaethau, mae Cyngor Sir Ceredigion yn dal i ddarparu gwasanaeth o safon a gaiff ei gydnabod gan reoleiddwyr allanol. Mae Archwilio Cymru yn asesu bod y Cyngor yn parhau yn sefydlog yn ariannol, er yn cydnabod bod heriau ariannol yn ei wynebu gan greu risg ariannol parhaus nad yw’n unigryw i Geredigion.

 

·         Mae lefel bresennol Band D y Dreth Gyngor ar gyfer 2022/2023 yng Ngheredigion (o ran pob cydran) yn £1,777.27 sy’n cyd-fynd â chyfartaledd Band D y Dreth Gyngor yng Nghymru ar £1,777.18. Mae lefelau cyfartalog y Dreth Gyngor yng Nghymru hefyd dipyn yn is na’r cyfartaledd cyfwerth o £2,034 ar gyfer 2022/2023 yn Awdurdodau Unedol Lloegr. Mae elfen y Cyngor Sir o Fand D y Dreth Gyngor ar gyfer 2022/2023 yn £1,447.90 ar hyn o bryd.

 

·         Dywedodd yr Arweinydd ei fod ef a’r Cabinet, fel y mae pob Cynghorydd, yn ymwybodol iawn o effaith Costau Byw ar gyllid personol teuluoedd. Cynigir bod cynnydd yn y Dreth Gyngor ar gyfer 2023/2024 yn cael ei gadw islaw’r gyfradd chwyddiant bresennol a’i gyfyngu i ddim mwy na £10.02 ychwanegol y mis ar gyfer elfen y Cyngor Sir.

 

·         Yr opsiwn a ffefrir gan yr Arweinydd a’r Cabinet o ran codi’r Dreth Gyngor yw cynnydd arfaethedig o 7.3% yn y Dreth Gyngor, sy’n cynnwys elfen o 1.3% mewn perthynas â’r cynnydd arfaethedig yn ardoll yr Awdurdod Tân ac sydd gyfwerth ag £8.81 y mis ychwanegol ar gyfer elfen y Cyngor Sir.  

 

Pwysleisiodd yr Arweinydd bod amserau anodd a heriol i ddod - gyda chynnydd cyfartalog dangosol o ddim ond +3.1% yn Setliad Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024/2025. Rhoddir sylw i faint yr her maes o law wrth gyflwyno Strategaeth Ariannol y Tymor Canolig wedi’i diweddaru.   Un o egwyddorion arweiniol cychwynnol y weinyddiaeth wleidyddol newydd oedd (cyn belled ag yr oedd yn bosibl) osgoi toriadau yn narpariaeth Gwasanaethau, lleihau Dileu Swyddi a pheidio â mynd ar drywydd cwtogi fesul tipyn a pharhau i arfer dull corfforaethol a thrawsnewidiol o fynd i’r afael ag arbedion yn y tymor canolig. 

 

O ystyried maint yr her ariannol, mae terfyn ar yr hyn y gellir ei gyflawni’n llawn yng nghyswllt yr holl elfennau drwy’r dull hwn ac, yn achos Cyllidebau Dirprwyedig Ysgolion, bydd gofyn i Ysgolion unigol wneud penderfyniadau rhagweithiol wrth i lefel eu Mantolen Ysgol a’r arian grant sydd ar gael leihau.   

 

Cyfeiriodd y Cynghorydd Gareth Davies, Aelod Cabinet dros y Gwasanaethau Cyllid a Chaffael, at y canlyniadau allweddol ar gyfer Ceredigion o Setliad Dros Dro 23/24 a nodir ar dudalen 3 o 42 o’r adroddiad gan nodi bod Cyllid Allanol Cyfun Llywodraeth Cymru a ddyrannwyd i Geredigion yn £129.050m ar gyfer 2023/24 o gymharu â £119.419m ar gyfer 2022/23. Mae hwn yn godiad ariannol o £9.6m (8.1%) ac mae Ceredigion yn y 9^fed safle.

 

Cyfeiriodd hefyd at Ardoll yr Awdurdod Tân a nododd, yn dilyn deialog gydag Awdurdod Tân Canolbarth a Gorllewin Cymru, y byddai’r swm perthnasol ar gyfer Ceredigion yn godiad o £519k dan ei Opsiwn Cyllideb o 13% sydd gyfwerth â chynnydd o 1.3% yn y Dreth Gyngor ar eiddo Band D.  Yn ogystal, mae grant sy’n gysylltiedig â Thân o £143k i’w drosglwyddo i Setliad Terfynol Llywodraeth Cymru ac ymgorfforir y swm hwn, felly, i’r gwaith cyfrifo ar gyfer y Gyllideb, a bydd gofyn ei drosglwyddo i bennawd cyllideb yr Ardoll Tân er mwyn sicrhau bod yr elfen hon yn parhau i fod yn niwtral o ran cost.  Mae’n siomedig bod y newid hwn yn cael ei wneud yn hwyr yn ystod proses y Gyllideb, heb unrhyw ymgynghori ymlaen llaw.

 

Mae canlyniad Setliad Ceredigion yn adlewyrchu ystod o ffactorau, ond y prif sbardun yw’r lefel gyffredinol o gyllid ychwanegol a roddwyd gan Lywodraeth Cymru i’r Setliad. Mae ffactorau perthnasol eraill i’w nodi yn ymwneud â newidiadau yn y data ar Boblogaeth sy’n cyfrif am gynnydd o £54k a newidiadau yn y data ar Nifer Disgyblion sy’n cyfrif am ostyngiad o £70k.

 

Dywedodd y Cynghorydd Davies y gallai’r enillion o ran Poblogaeth fod wedi bod yn uwch (tua £350k) gan fod Cyfrifiad 2021 wedi cofnodi poblogaeth Ceredigion yn 71,468, tra bo’r set ddata ar boblogaeth a ddefnyddiwyd ar gyfer Setliad 2023/2024 yn gyfartaledd cyfun o ddata ar boblogaeth Cyfrifiad 2021 a’r amcanestyniadau poblogaeth ar sail 2018 ar gyfer 2023, sydd yn 71,188. Yn ychwanegol at hyn, mae o leiaf 2 o’r Setliadau blaenorol (2021/2022 a 2022/2023) wedi defnyddio data ar boblogaeth wedi’i dan-ddatgan.

 

O ran nifer disgyblion, mae’r nifer yn y Meithrin a Chynradd wedi gostwng 2.7% i 4,951, tra bo’r nifer yn yr Uwchradd (blynyddoedd 7-11) wedi cynyddu 2.5% i 3,599. Mae hyn yn adlewyrchu tuedd genedlaethol o ran nifer y disgyblion Uwchradd yn cynyddu a nifer y disgyblion Meithrin a Chynradd yn gostwng, wrth gymharu data a ddefnyddiwyd ar gyfer Setliadau 2022/2023 a 2023/2024. 

 

Cafodd £70m ledled Cymru ei gynnwys yn y Setliad er mwyn cael parhad yn ymrwymiad Llywodraeth Cymru er sicrhau bod Gweithwyr Gofal Cymdeithasol cofrestredig yng Nghymru yn cael eu talu ar lefel Costau Byw Real, o leiaf, sydd yn awr yn codi i £10.90 yr awr.

 

Darparodd Duncan Hall, Swyddog Arweiniol Corfforaethol, Cyllid a Chaffael, ddiweddariad byr ar y sefyllfa bresennol ac yn arbennig ar bwysau costau yr Awdurdod.  Gwnaed gwaith iteru manwl i nodi ac asesu’r pwysau costau anochel a wynebir gan bob Gwasanaeth, yn ogystal â’r agweddau y’u hystyrir yn eitemau corfforaethol. Mae’r gwaith hwn wedi nodi tua £22m o bwysau costau sydd gyfwerth â 13.4% o Gyllideb 2022/2023. Mae’r lefel hon o bwysau o ran costau yn eithriadol a thu hwnt i’r £13m a welwyd yng nghyllideb 2022/2023. Cyn COVID a’r lefelau chwyddiant uchel presennol yn economi’r DU, roedd pwysau costau yn nodweddiadol tua £8m a thua 6% o’r gyllideb net.  Aeth yn ei flaen i roi trosolwg o’r Pwysau o ran Costau sy’n effeithio ar bob gwasanaeth yn ogystal â’r eitemau a gaiff eu trin yn rhai Corfforaethol eu natur a’r arbedion yng nghyfradd Cyfraniadau Cronfa Bensiwn Gweithwyr sy’n fanteisiol i bob Gwasanaeth.

 

Cyflwynodd yr Aelod Cabinet priodol y wybodaeth a oedd yn berthnasol i’w Faes Gwasanaeth. 

 

Ystyriodd Aelodau’r Pwyllgor y Pwysau o ran y Costau ar y meysydd gwasanaeth hynny o dan gylch gwaith y Pwyllgor, sef:

 

·         Porth Cynnal;

·         Porth Gofal;

·         Polisi, Perfformiad a Diogelu’r Cyhoedd (elfen Ddiogelu’r Cyhoedd yn unig); a

·         Porth Cymorth Cynnar.

 

      ac;

 

Ystyriodd Aelodau’r Pwyllgor y Taliadau a’r Ffioedd arfaethedig o dan

gylch gwaith y Pwyllgor yn Atodiad C, Atodiad 1, tudalennau 1 i 15 o 57 ym mhapurau’r Agenda.

 

Yna, rhoddwyd cyfle i’r Aelodau ofyn cwestiynau ac fe’u hatebwyd yn eu tro gan yr Arweinydd, yr Aelod Cabinet neu’r Swyddog perthnasol.  Mae’r prif bwyntiau a gododd fel a ganlyn:

 

·         Mewn ymateb i gwestiwn ynghylch faint o arian hyd yma (gan gynnwys yr hyn a gynigir yn y gyllideb) a ddyrannwyd i roi hwb i’r Gwasanaethau Porth.  Cadarnhawyd bod y wybodaeth ar gael ar dudalen 2, Atodiad 3, Atodiad A.

·         Cadarnhawyd, mewn ymateb i gwestiwn ynghylch nifer a chost cysylltiedig staff asiantaeth sy’n gweithio yn y Gwasanaethau Plant ac Oedolion, bod y wybodaeth hon yn fasnachol sensitif a gellid ei hychwanegu at Flaenraglen Waith y Pwyllgor i’w hystyried ymhellach, gan gynnwys y camau sy’n cael eu cymryd i recriwtio staff.

·         Cadarnhawyd, mewn ymateb i gwestiwn ynghylch a oedd digon o gyllid yn cael ei ddyrannu i’r gwasanaethau Porth, bod perfformiad presennol y gwasanaethau yn awgrymu bod hynny’n wir.   Cydnabyddwyd, fodd bynnag, y bydd cynnydd yn nifer yr atgyfeiriadau,  cynnydd yn y boblogaeth sy’n heneiddio a mwy o dlodi yn y Sir yn rhoi pwysau cynyddol ar y gwasanaethau hyn er y rhoddwyd sicrwydd bod cyllidebau gwasanaethau Porth yn cael eu monitro’n agos drwy gydol y flwyddyn. 

·         Codwyd cwestiwn ynghylch lleoliadau y tu allan i'r sir a’r cynlluniau sydd ar waith i sicrhau bod lleoliadau ar gael i blant o fewn y sir.   Amlinellodd y Cynghorydd Alun Williams y manteision o sicrhau, lle’n bosibl, y gall plant aros yn eu cymunedau gyda’u ffrindiau ac ati. Nodwyd hefyd yr arbedion ariannol ar gyfer y model hwn.

·         Roedd yr Aelodau’n bryderus o wybod y bydd dau gynllun cyllid grant yn dod i ben a fydd yn cael effaith ar y Gwasanaeth Diogelu’r Cyhoedd.  Yn ogystal, codwyd pryder ynghylch colli cyllid ar gyfer Cydlynydd Llesiant ac Adnoddau Naturiol rhan-amser am fod y cynllun wedi’i gynllunio i ddod i ben cyn bo hir.

·         Cytunwyd y rhoddir ystyriaeth i’r adnoddau a ddyrennir i arolygiadau safonau bwyd ac arolygiadau ar ffermydd mewn cyfarfod yn y dyfodol er mwyn gwneud yn siwr bod y gofynion statudol perthnasol yn cael eu diwallu.

·         Cyfeiriwyd at y taliadau a’r ffioedd sy’n gysylltiedig â’r Canolfannau Lles. Nodwyd mai’r nod oedd cadw prisiau’n isel er mwyn denu defnyddwyr gwasanaethau ond bod gofyn adlewyrchu’r cynnydd mewn costau. Trafododd y Pwyllgor y ddirprwyaeth sydd yn ei lle ar hyn o bryd sy’n galluogi’r gwasanaeth i gynnal cynigion hyrwyddo tymor byr/cyfnod penodedig a phleidleisiodd i argymell i’r Cabinet bod hwn yn cael ei ymestyn i 2023/24.

·         Gofynnodd aelodau’r Pwyllgor, hefyd, ar i weithdy gael ei gynnal i’r holl Aelodau yn y dyfodol i roi diweddariad ar y cynnydd a’r cynlluniau diweddaraf sy’n rhan o’r Strategaeth Gydol Oed a Lles.

 

Argymhellion:

   

Cytunodd y Pwyllgor:

 

1.    Ei fod wedi ystyried sefyllfa’r Gyllideb yn gyffredinol fel y’i nodir yn yr adroddiad ar y Gyllideb yn Atodiad A.

2.    Ei fod wedi ystyried elfennau perthnasol y pwysau o ran costau ar y Gyllideb a oedd yn rhan o gylch gwaith y Pwyllgor Craffu hwn.

3.    Ei fod wedi ystyried elfennau perthnasol y cynigion o ran arbedion i’r Gyllideb a oedd yn rhan o gylch gwaith y Pwyllgor  Craffu hwn.

4.    Ei fod wedi ystyried elfennau perthnasol y cynigion o ran Taliadau a Ffioedd a oedd yn rhan o gylch gwaith y Pwyllgor Craffu hwn, heblaw bod y Pwyllgor Craffu yn argymell bod y Cabinet yn cytuno i ymestyn penderfyniad blaenorol y Cabinet ar 22 Chwefror 2022, am flwyddyn arall ar gyfer y cyfnod 2023/2024 fel a ganlyn:

·         Rhoi awdurdod dirprwyedig i Swyddog Arweiniol Corfforaethol Porth Cymorth Cynnar, mewn ymgynghoriad â’r Aelod Cabinet â chyfrifoldeb dros y Canolfannau Hamdden a Lles, i amrywio Taliadau a Ffioedd y Canolfannau Lles ar gyfer 2023/2024, i gynnal cynigion hyrwyddo tymor byr/cyfnod penodedig. 

5.    Pleidleisiodd mwyafrif Aelodau’r Pwyllgor o blaid cynnydd o 7.3% yn lefelau’r Dreth Gyngor.  Felly, mae’r Pwyllgor yn argymell cynnydd o 7.3% yn y Dreth Gyngor ar gyfer 2023/2024, sef opsiwn 3b) o’r argymhellion, fel a ganlyn:

3b) Cynnydd o 7.3% i’r Dreth Gyngor (gan gynnwys 1.3% mewn perthynas â'r cynnydd arfaethedig yn Ardoll yr Awdurdod Tân) a gofyniad Cyllideb o £180.101m ar gyfer 23/24.

6. Ni chafwyd mwy o adborth gan y Pwyllgor ar gyllideb ddrafft 2023/24.