Eitem Agenda

Rhoddwyd ystyriaeth i’r adroddiad diweddaru ar y Sefyllfa o ran Ffosffadau ar gais y Pwyllgor. Rhoddodd Dr Sarah Groves-Phillips, Rheolwr Polisi Cynllunio y cefndir i’r sefyllfa o ran ffosffadau i’r Aelodau.

Ers cyflwyno’r canllawiau dros dro a diwygiedig, adroddwyd bod yr Awdurdod Cynllunio Lleol wedi gweithio’n agos gydag awdurdodau cyfagos sy’n rhannu dalgylchoedd afonydd, sef Sir Gaerfyrddin (Tywi) a Sir Benfro (Cleddau) er mwyn mynd i’r afael â’r sefyllfa:

• Gyda’i gilydd, roedd gan y Cyngor 3 Bwrdd Rheoli Maethynnau ac roedd wedi cynnal y cyfarfodydd sefydlu, datblygu cylch gorchwyl a sefydlu Grŵp Swyddogion Technegol a Grŵp Rhanddeiliaid.
• Wedi lobïo Llywodraeth Cymru dros gyllid ar gyfer y Byrddau Rheoli Maethynnau, a dyfarnwyd swm o £75,000 ar gyfer blwyddyn ariannol 2022-2023, a disgwylid £100,000 y dalgylch am y 3 blynedd nesaf.
• Wedi penodi Rheolwr Rhaglen ar gyfer y Byrddau Rheoli Maethynnau i fwrw ymlaen â gwaith y Byrddau Rheoli Maethynnau a datblygu’r Cynllun Rheoli Maethynnau ar gyfer y dalgylch – maent yn bwriadu hysbysebu am swyddog i gefnogi’r rôl hon yn yr wythnosau nesaf.
• Wedi penodi ymgynghorwyr i ehangu canllawiau lliniaru a chyfrifiannell Maethynnau Sir Gaerfyrddin i ddalgylchoedd Teifi a Chleddau.  Disgwylid i hyn fod yn barod ym mis Ionawr/Chwefror 2023. Byddai rhai pryderon a fynegwyd gan CNC yn cael sylw yn y datganiad newydd a rhagwelwyd y byddai’r gyfrifiannell hon yn cael ei mabwysiadu’n genedlaethol a’i chyflwyno fel Cyfrifiannell Maethynnau Cymru Gyfan.
• Roedd y Cyngor wedi cynnal ymarfer mapio System Gwybodaeth Ddaearyddol (GIS) ar draws y 3 dalgylch, ac erbyn hyn roedd ganddo fodelau manwl o ble roedd y mannau â’r nifer uchaf o ffosffadau, ac wedi awgrymu mesurau lliniaru i leihau’r ffosffadau sy’n golchi i’r afon.
• Roedd y Cyngor yn cynnal astudiaeth ddichonoldeb i greu Cynllun Cyfnewid Credyd Maethynnau yn rhanbarthol, gan gysylltu â Dŵr Cymru a oedd hefyd yn gweithio ar brosiect tebyg o safbwynt Cwmni Dŵr.
• Roedd yn ceisio cyngor manwl ar greu strategaethau tymor hir ar gyfer y Byrddau Rheoli Maethynnau drwy’r arbenigwr blaenllaw yn y maes, gan gynnwys ailystyried/profi cyrff dŵr y dalgylch i gadarnhau a oedd rhai lle gallem weithredu trothwy ‘de-minimis’ lle gallai datblygiad fod yn dderbyniol.
• Roedd Dŵr Cymru wedi cwblhau’r gwaith dosrannu ffynonellau ar Afon Teifi a datgelodd hyn bod 68% o’r ffosfforws a samplwyd yn yr afon yn dod o Weithfeydd Trin Dŵr Gwastraff yn hytrach na llygredd ffosffad gwasgaredig (dŵr ffo amaethyddol a dŵr wyneb ffo) fel y disgwyliwyd yn flaenorol.
• Er mwyn mynd i’r afael â ffynhonnell y ffosffadau roedd y Cyngor yng nghamau cynnar gweithio gyda Dŵr Cymru i sefydlu safleoedd ar gyfer gwlypdiroedd a sut y gallai hyn eu datblygu i nid yn unig mynd i’r afael â lefel trwyddedi Gweithfeydd Trin Dŵr Gwastraff ond hefyd i sicrhau bod modd caniatáu rhywfaint o ddatblygu yn y dyfodol.
• Roedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol yn dechrau cysylltu â CNC ynglŷn â ble roedden nhw’n ymgymryd â phrosiectau adfer afonydd er mwyn gallu neidio ar gefn gwaith presennol a chynyddu’r capasiti drwy ymestyn lleiniau clustogi y gallent fod yn gweithio arnynt ar lan yr afon.
• Roedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol wedi datblygu Cynlluniau Gweithredu Seilwaith Gwyrdd ar gyfer pob un o’r 6 thref lle roedd lliniaru Ffosffadau wedi bod yn thema allweddol ar gyfer datblygu’r prosiectau gwyrddu.
• Roedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol wedi gweithio'n agos gyda’r Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus i sicrhau bod prosiectau lliniaru Ffosffadau wedi’u nodi yn y Cynllun Llesiant newydd.
• Roedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol wedi gweithio’n agos gyda’r Tîm Economi ac Adfywio i sicrhau bod Rheoli Maethynnau yn thema allweddol yng nghais Cronfa Ffyniant Gyffredin Ceredigion i Lywodraeth y DU fel y gellid ariannu prosiectau lliniaru drwy’r Gronfa Ffyniant Gyffredin.

Ers cyflwyno’r canllawiau ac wrth i wybodaeth ac arbenigedd ddatblygu yn y maes hwn yn fewnol, adroddwyd bod yr Awdurdod Cynllunio Lleol bellach o’r farn bod angen strategaeth amlochrog i fynd i’r afael â’r mater hwn ac roedd felly wedi blaenoriaethu 4 ffrwd waith benodol, fel a nodir isod:

Gan fod y Cyngor bellach yn gwybod mai safleoedd trin dŵr gwastraff oedd prif ffynhonnell ffosffadau, adroddwyd ei bod yn hawdd tybio mai Dŵr Cymru ddylai fod yn datrys y mater hwn, ond yn anffodus, nid oedd hwn yn ddisgwyliad realistig. Er bod rhwymedigaeth bellach ar Ddŵr Cymru i roi ystyriaeth fwy cadarn i ganfod atebion i’r sefyllfa ar lannau’r Teifi, roedd dal yn annhebygol y byddai cyfarpar angenrheidiol ar gyfer tynnu ffosffadau allan o’r dŵr yn cael ei osod oherwydd y costau uchel a’r dwysedd isel o ran poblogaeth ymysg ffactorau eraill fel hydroleg afonydd a math o bridd ac ati. Caiff technoleg lleihau ffosffad ei chyflwyno i Lanybydder yng Nghynllun Rheoli Asedau (AMP 7) ond nid yw’r math wedi’i gadarnhau eto ac, yn unol â’u gweithdrefnau ac amserlenni AMP a chadarnhau lleoliadau ar gyfer gwlypdiroedd yng Nghynllun Rheoli Asedau 8, nid oedd penderfyniad terfynol wedi’i wneud hyd yma.  Mae’n bwysig, felly, ystyried pob ffordd bosibl o leihau ffosffadau ac mae’r Awdurdod Cynllunio Lleol felly wedi blaenoriaethu’r 4 pwynt canlynol;

1. Mesurau yn y tymor byr i alluogi datblygu yn y misoedd nesaf: creu cyfrifiannell maethynnau a fydd yn caniatáu i ddatblygwyr ddeall eu llwyth maethynnau – byddai’r canllawiau ar gyfer lleddfu’r sefyllfa o ran ffosffadau yn dangos sut y gallent wneud yn iawn am y llwyth maethynnau y maent yn ei achosi. Byddai’r system fapio GIS yn nodi a oedd y mesurau lliniaru a gyflwynwyd ganddynt yn gwneud gwahaniaeth. Yn anffodus, o ystyried maint y datblygiadau yn yr ardal hon, nid oedd llawer o gyfleoedd i wneud yn iawn am y llwyth maethynnau a achoswyd, ond byddai’n parhau i ymchwilio i hyn gan newid y canllawiau lliniaru ac ychwanegu atebion newydd pan fyddent ar gael.

2. Mesurau tymor canolig: roedd rhain yn cynnwys defnyddio cyngor arbenigol i ganfod, o ystyried y methiannau o ran monitro’r sefyllfa ar y Teifi o bryd i’w gilydd, a oedd unrhyw gyrff dŵr yn y dalgylch a oedd yn cyflawni eu targedau yn gyson (gan wneud yn well na’r targedau). Pe byddai hyn yn bod, gallent greu trothwy gan nodi o dan y trothwy hwnnw eu bod yn credu mai effaith gyfyngedig y byddai datblygiadau newydd yn ei chael ar lefelau ffosffadau yn y rhan honno o’r afon.  Golygai hyn bod modd dweud mai dim ond effaith fach y byddai datblygiadau tai/twristiaeth hyd at ryw faint penodol yn ei chael ar yr amcanion cadwraeth yn lleoliad XYZ ac felly byddai modd dwyn y datblygiadau hyn yn eu blaen.

3. Mesurau yn y tymor canolig/tymor hirach: roedd rhain yn cynnwys gweithio gyda phartneriaid sydd eisoes yn gwneud gwaith adfer ar afonydd megis Cyfoeth Naturiol Cymru. Byddai hyn yn gyfle i wella ar y gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud gan greu hyblygrwydd o fewn dalgylchoedd ar gyfer datblygiadau newydd.  Roeddent yn gweithio ar y pryd o dan Adran 6 y Rheoliadau Cynefinoedd i gaffael rhestr o’r holl waith a oedd yn cael ei wneud a’r bwriad wedyn oedd canfod cyllid i amlhau manteision y cynlluniau presennol, gan ddefnyddio pwerau rheoleiddiol y sefydliadau a oedd yn bartneriaid.  Byddai hyn ar ffurf o ymestyn y lleiniau clustogi ar lan yr afon mwy na thebyg. Dyma’r ffordd fesuradwy fwyaf llwyddiannus o atal ffosffadau rhag mynd i mewn i’r afon.

4. Mesurau hirdymor: roedd rhain yn cynnwys gweithio gyda Dŵr Cymru ac unrhyw bartïon eraill a chanddynt fuddiant gan gyflawni gwaith peirianyddol wrth greu gwlypdiroedd. Byddai hyn yn bodloni gofynion trwyddedau Dŵr Cymru o ran safleoedd trin gwastraff dŵr gan hefyd greu hyblygrwydd ychwanegol ar gyfer datblygiadau tai/twristiaeth ychwanegol yn nalgylch Ardal Cadwraeth Arbennig Afon Teifi.  Oherwydd y gwaith cynllunio hirdymor a oedd ynghlwm wrth ddatblygiadau o’r fath gan gynnwys caffael tir, sicrhau caniatâd cynllunio a chanfod cyllid, byddai hyn yn cymryd cryn amser i’w wireddu ond yn y pen draw dyma fyddai’r ffordd fwyaf cost-effeithiol o sicrhau atebion go iawn.

Adroddwyd bod nifer o gynlluniau lliniaru eraill yn bosib ac archwiliwyd pob un ohonynt, gan gofio bod hyfywedd y rhanbarth yn gyfyngedig. Byddid felly yn ceisio sicrhau bod cost yr holl fesurau yn un rhesymol i ddatblygwyr.  Wrth gwrs, byddai hyn yn golygu y byddai angen i’r awdurdod lleol neu Lywodraeth Cymru ariannu rhan fwyaf y costau hyn. Roedd yn rhy gynnar dyfalu beth yn union fyddai’r costau hyn ond pan fyddai’r wybodaeth hon ar gael, byddai adroddiadau priodol yn cael eu paratoi.

Roedd effaith y canllawiau ar feysydd gwasanaeth eraill hefyd yn ystyriaeth bwysig:

Ers cyhoeddi’r canllawiau diwygiedig, adroddwyd bod y gwasanaeth Rheoli Datblygu wedi paratoi pecyn cymorth i ddatblygwyr fel y gellid gwirio a oedd unrhyw un o’r ceisiadau nad oedd penderfyniadau wedi’u gwneud yn eu cylch bellach yn cydymffurfio â’r rheoliadau a oedd yn ymwneud â safleoedd preifat ar gyfer trin carthion. O dan feini prawf penodol iawn, roedd modd bellach cymeradwyo’r rhain ond roedd paramedrau a fyddai’n sicrhau eu bod yn dderbyniol yn llym iawn ac felly ni fyddai hwn yn ateb a fyddai ar gael i bawb. Roedd y gwasanaeth yn parhau i weithio drwy’r achosion sydd wedi’u hôl-gronni a’r rheiny sydd newydd eu cyflwyno i wirio lle y gallai’r canllawiau fod yn berthnasol a lle y byddai modd dwyn datblygiad yn ei flaen. O ystyried bod yn rhaid i’r datblygwyr ddilyn gofynion eithaf beichus wrth gyflwyno gwybodaeth i fodloni’r gofynion, roedd y broses yn un gymharol araf gan ei bod yn bosib y byddai dal angen gwneud profion i fesur unrhyw effaith sylweddol debygol a chynnal asesiadau priodol, lle bo angen, cyn y gellid symud ymlaen i gam y penderfyniad (byddai angen arbenigedd ecolegol ar gyfer unrhyw brawf neu asesiad).

Bu’r tîm ecolegol yn llwyddiannus yn ei gais am gyllid o Gronfa Treftadaeth y Loteri ar gyfer y Prosiect Lleihau a Lliniaru Ffosffadau (PRAM). Cafodd swyddog prosiect ei benodi (er i hynny ddigwydd yn hwyrach na’r hyn a fwriadwyd) ac roedd y swyddog yn gorfod dilyn amserlenni tynn o ran y cyllid wrth ddechrau ar raglen waith i sefydlu lleiniau clustogi ar lannau’r afon ac ystyried dichonolrwydd gwlypdiroedd ar dir yr oedd y sector cyhoeddus yn berchen arno.  Yn anffodus, lluniwyd y prosiect hwn cyn i ni sylweddoli hyd a lled y mater hwn yn llawn a dod i ddeall pa fesurau lliniaru fyddai orau. Felly, o wybod yr hyn yr ydym yn ei wybod yn awr, efallai y byddai pethau wedi cael eu gwneud yn wahanol. Wedi dweud hynny, prif ganlyniad y gwaith yn gyffredinol fyddai lleihau ffosffadau yn Ardal Cadwraeth Arbennig Afon Teifi ac roedd hyn i’w groesawu.

Roedd yn debygol ar ryw adeg yn ystod chwarter 1 yn 2023 y byddai’r Awdurdod Cynllunio Lleol yn derbyn cyhoeddiad ynglŷn â maethynnau morol yng nghyswllt yr Ardaloedd Cadwraeth Arbennig morol, ac nid oedd yn gwybod beth fyddai hyd a lled hyn.  Rhagwelwyd y byddai hyn yn ymwneud â methiannau o ran cyrraedd y targedau a oedd yn gysylltiedig â nitrogen (ystyrid hyn yn fwy o bryder mewn amgylcheddau morol). Roedd tair Ardal Cadwraeth Arbennig Morol ar hyd arfordir Ceredigion (ACA Bae Ceredigion, ACA Pen Llŷn a’r Sarnau ac ACA Morol Gorllewin Cymru) a phe byddai’r Ardaloedd Cadwraeth Arbennig hyn yn methu eu targedau a/neu pe byddai canllawiau tebyg i’r rhai a gyhoeddwyd yn Lloegr yn dod i rym yn yr ardal hon, gallai arwain at waharddiad ar draws y sir gyfan ar bob datblygiad a oedd yn cynyddu dŵr gwastraff.  Fodd bynnag, roedd yn bwysig nodi nad oedd yr Awdurdod Cynllunio Lleol yn gwybod beth fyddai’n cael ei gyhoeddi nac ychwaith a oedd mewn sefyllfa lle nad oedd yn llwyddo i gyrraedd y targedau. Hefyd, rhaid cofio bod y gwersi yr ydym ni wedi’u dysgu hyd yma ynglŷn â ffosffadau yn golygu ein bod mewn gwell sefyllfa i reoli materion fel hyn a rhaid cofio hefyd fod gennym lwybr clir ar gyfer rheoli’r effaith. Roedd hefyd yn gwybod ei bod yn haws cyflwyno mesurau lliniaru i fynd i’r afael â nitrogen o gymharu â’r hyn yr oedd angen ei wneud i ymdrin â ffosffadau ac roedd yr holl waith yr oeddem ar fin ei wneud o ran lleihau ffosffadau hefyd yn gweithio wrth ddelio â nitrogen. Felly, wrth i ni fwrw ymlaen â’r ffrydiau gwaith, roeddem hefyd yn cynnwys trefniadau mwy eang ar gyfer monitro maethynnau a gwella’r sefyllfa gan ystyried mesurau lliniaru ar gyfer maethynnau eraill yn ogystal â ffosffadau, lle’r oedd modd gwneud hyn.

Roedd y canlynol yn Ffrydiau Gwaith y Dyfodol:

• Comisiynu Asesiad Rheoliadau Cynefinoedd er mwyn cael cyngor arbenigol ar adroddiad cydymffurfio Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch Afon Teifi, a lle bo’n briodol herio Cyfoeth Naturiol Cymru mewn modd adeiladol yn ei rôl fel corff cadwraeth natur.

• Parhau i lobïo Llywodraeth Cymru a Chyfoeth Naturiol Cymru yn eu rôl fel rheoleiddwyr amgylcheddol er mwyn cael eglurder o ran dehongliad ac arweinyddiaeth glir.

• Cynnal adolygiad defnydd tir strategol o asedau’r Awdurdod gan nodi safleoedd at ddibenion lliniaru – byddwn yn cysylltu hyn â’r strategaeth gwaredu a’r prosiect Lleihau a Lliniaru Ffosffadau (PRAM).

• Nodi mesurau lliniaru posibl ar y safle ac oddi ar y safle gan greu rhestr fer ohonynt – casglu tystiolaeth a pharatoi costau amlinellol lefel uchel ar gyfer y cynlluniau lliniaru sydd ar y rhestr fer, gan gynnwys gwahanu dŵr wyneb, gosod cyfarpar hidlo, plannu llystyfiant, creu gwlypdiroedd– cynnal arfarniadau dichonolrwydd a thechnegol a nodi ffrydiau ariannu.

• Paratoi mapiau GIS a oedd yn dangos yr opsiynau lliniaru.

• Datblygu strategaeth ar gyfer cyflawni cynlluniau lliniaru oddi ar y safle.

• Sefydlu fframwaith ar gyfer System Cyfnewid Credydau Maethynnau, ei ddatblygu a’i roi ar waith.

• Datblygu Canllawiau Cynllunio Atodol ynghylch Rheoli Maethynnau gan alluogi iddynt gael eu cyflenwi yn lleol.

• Archwilio’r posibilrwydd o ôl-osod Stoc Dai Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig gan gynnwys mesurau arbed dŵr fel y gellid darparu Tai Fforddiadwy.

• Datblygu Canllawiau Cynllunio Atodol ynghylch cadw dŵr a lleihau’r defnydd ohono

• Datblygu cyfleoedd ar gyfer amodau Grampian a chytundebau adran 106 i sicrhau mesurau lliniaru

Yn dilyn cwestiynau a sylwadau o’r llawr, CYTUNWYD y byddid yn rhoi diweddariad ar y Sefyllfa o ran Ffosffadau yng Nghyfarfod Ebrill 2023